متن درس سوم
الدَّرْسُ الثَّالِث
فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُم وَلَوْ كُنْتَ فَظًّاً غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ .... (آل عمران: ١٥٩)
ثَلاثُ قِصَصٍ قَصِيرَةٍ بِتَصَرُّف)
١. احْتِرَامُ الْأَطفال
ذاتَ يَومٍ كَانَ رَجُلٌ جَالِساً عِندَ رَسُولِ اللهِ ﷺ وَ بَعْدَ لَحَظاتٍ جَاءَ ابْنُهُ وَ سَلَّمَ عَلَى النَّبِيِّ ، ثُمَّ رَاحَ نَحْوَ وَالِدِهِ، فَقَبَّلَهُ الْأَبُ وَ أَجْلَسَهُ عِندَهُ .
فَرِحَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ مِنْ عَمَلِهِ. وَ بَعْدَ قَليلٍ جَاءَتْ بِنْتُهُ، وَ سَلَّمَتْ عَلَى النَّبِيِّ لا ثُمَّ رَاحَتْ نَحْوَ والدها.
أَمَّا الْوالِدُ فَلَمْ يُقَبِّلُها وَ لَمْ يُجْلِسْها عِنْدَهُ. فَانْزَعَجَ رَسُولُ اللَّهِ وَ قَالَ: «لِمَ تُفَرِّقُ بَيْنَ أَطْفَالِكَ ؟!»
نَدِمَ الرَّجُلُ وَ أَخَذَ يَدَ بِنْتِهِ وَ قَبَّلَهَا، وَأَجْلَسَهَا عِنْدَهُ.
٢. الشَّيْمَاءُ بِنْتُ حَلِيمَةَ
كانَتْ لِرَسُولِ اللهِ ﷺ أُخْتٌ مِنَ الرَّضَاعَةِ اسْمُهَا الشَّيْمَاءُ
كانَتِ الشَّيْمَاءُ تَحْضُنُ النَّبِيَّ ال صَغِيراً وَ تُلاعِبُهُ وَ تَقُولُ:
يا رَبَّنَا أَبْقِ لَنا مُحَمَّدًا حَتَّى أَرَاهُ يافعاً وَ أَمْرَدا
وَكَانَ النَّبِيُّ ﷺ شَدِيدَ التَّعَلُّقِ بِها فِي الطُّفُولَة؛ فَمَرَّتِ الْأَيَّامُ وَ فِي غَزْوَةِ حُنَيْنٍ فِي السَّنَةِ الثَّامِنَةِ بَعْدَ الْهِجْرَةِ وَقَعَتِ الشَّيْمَاءُ أَسيرَةً بِيَدِ الْمُسْلِمِينَ ، فَقَالَتْ لَهُم: «إِنِّي لَأُختُ النَّبِيِّ ﷺ مِنَ الرَّضَاعَةِ ...»؛
فَلَمْ يُصَدِّقُوا قَوْلَهَا، فَأَخَذوها عِندَ رَسُولِ اللهِ ﷺ ، فَعَرَفَهَا وَأَكْرَمَها وَ بَسَطَ لَها رِداءَهُ ثُمَّ أَجْلَسَهَا عَلَيْهِ، وَ خَيْرَها بَيْنَ الْإِقَامَةِ مَعَهُ مُعَزَزَةً أَوِ الْعَودَةِ إِلى قَومِها سالِمَةً رَاضِيَةً، فَاخْتارَتِ الشَّيْمَاءُ قَومَها، فَأَعْتَقَها رَسُولُ اللهِ ﷺ ، وَ أَرْسَلَها إِلَى قَوْمِها بإعزاز.
فَأَسْلَمَتْ وَ دَافَعَتْ عَنْ أَخيها وَ دَعَتْ قَوْمَهَا إِلَى الْإسْلامِ وَ بَيَّنَتْ أَخلاقَ النَّبِيِّ لَهُم فَأَسْلَموا.
٣. الْعَجُوزُ الْمُحْسِنُ
في يَومٍ مِنَ الْأَيَّامِ شَاهَدَ كِسْرى أَنوشروانُ فَلاحاً عَجوزاً يَغْرِسُ فَسِيلَةَ جَوْزِ فَتَعَجَّبَ وَ قَالَ:
«أَيُّهَا الْفَلَّاحُ، أَتَأْمُلُ أَنْ تَعِيشَ حَتَّى تَأْكُلَ مِنْ ثَمَرِها؟!
أَلا تَعْلَمُ أَنَّها لا تُثْمِرُ عادَةً إِلَّا بَعْدَ عَشْرِ سَنَوَاتٍ»؟!
فَقَالَ الْعَجُوزُ غَرَسَ الْآخَرُونَ أَشْجاراً، فَنَحْنُ أَكَلْنا مِنْ ثِمَارِهَا، وَ نَحْنُ نَغْرِسُ أَشْجاراً لِكَي يَأْكُلَ مِنْ ثِمَارِهَا الْآخَرُونَ.
فقال أنوشروانُ: «أَحْسَنْتَ يا شَيخ وَ أَمَرَ أَنْ يُعْطَى الْفَلَّاحُ أَلْفَ دينار.
فقالَ الْفَلَّاحُ الْعَجُوزُ فَرِحاً: «ما أَسْرَعَ إِثْمَارَ هُذِهِ الشَّجَرَةِ»!
فَأَعْجَبَ أَنوشروانَ كَلامُهُ وَ أَمَرَ مَرَّةً ثانِيَةً أَنْ يُعْطَى الْفَلَّاحُ أَلْفَ دِينَارٍ آخَرَ.
**حدیث پایانی:**
ما مِن رَجُلٍ يَغْرِسُ غَرْساً إِلَّا كَتَبَ اللهُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ قَدْرَ ما يَخْرُجُ مِنْ ثَمَرِ ذَلِكَ الْغَرْسِ. رَسُولُ اللهِ صلى
پاسخ و معنی متن درس سوم دوازدهم انسانی
سلام دانش‌آموزان خوب! درس سوم شما شامل سه داستان کوتاه و عبرت‌آموز است که همگی بر اهمیت اخلاق، عدالت و دوراندیشی تأکید دارند. بیایید این سه داستان را با هم مرور کنیم.
### آیهٔ آغازین
* **متن عربی:** فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللهِ **لِنْتَ لَهُم** وَلَوْ كُنْتَ **فَظّاًً غَلِيظَ الْقَلْبِ** لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ (آل عمران: ١٥٩)
* **ترجمهٔ روان:** پس به برکت رحمتی از سوی خدا با آنان **نرم‌خو شدی**، و اگر **تندخو و سنگدل** بودی، بی‌گمان از اطرافت **پراکنده می‌شدند**.
* **نکتهٔ کلیدی:** این آیه نشان می‌دهد که موفقیت پیامبر (ص) در جذب مردم، ناشی از **رحمت** و **نرم‌خویی** ایشان بوده است.
---
## ۱. احْتِرَامُ الْأَطفال (احترام به کودکان)
* **خلاصهٔ داستان:** روزی مردی نزد پیامبر (ص) نشسته بود. پسر آن مرد آمد، سلام کرد و نزد پدرش رفت. پدر، او را بوسید و کنار خود نشاند.
* **رفتار تبعیض‌آمیز:** اندکی بعد، دختر آن مرد آمد، سلام کرد و نزد پدرش رفت. اما پدر، او را نبوسید و نزد خود ننشاند.
* **واکنش پیامبر (ص):** پیامبر (ص) آزرده خاطر شد و فرمود: «**چرا بین فرزندانت فرق می‌گذاری؟!**» .
* **نتیجه:** مرد پشیمان شد، دست دخترش را گرفت، او را بوسید و کنار خود نشاند.
* **درس اخلاقی:** اسلام بر **عدالت** و **مساوات** در رفتار با همهٔ فرزندان تأکید دارد، حتی در محبت کردن.
---
## ۲. الشَّيْمَاءُ بِنْتُ حَلِيمَةَ (شیماء دختر حلیمه)
* **خواهر رضاعی:** پیامبر (ص) خواهری شیری داشت به نام **شیماء**. شیماء در کودکی پیامبر (ص) را در آغوش می‌گرفت و با او بازی می‌کرد. او دعا می‌کرد: «پروردگارا، محمد را برایمان نگه دار تا او را در **نوجوانی** و **برنایی** ببینم».
* **اسارت در حنین:** پیامبر (ص) در کودکی علاقهٔ شدیدی به او داشت. سال‌ها گذشت و در **غزوهٔ حنین** (در سال هشتم هجری) شیماء به دست مسلمانان **اسیر** شد. او به مسلمانان گفت: «من خواهر رضاعی پیامبر (ص) هستم».
* **احترام و آزادی:** مسلمانان سخنش را باور نکردند و او را نزد پیامبر (ص) بردند. پیامبر (ص) او را شناخت و **گرامیش داشت**، روپوش خود را برایش پهن کرد و او را روی آن نشاند. سپس به او **اختیار** داد که یا با عزت نزد او بماند یا صحیح و سالم و خشنود نزد قومش برگردد.
* **پایان داستان:** شیماء قومش را انتخاب کرد. پیامبر (ص) او را **آزاد کرد** و با عزت نزد قومش فرستاد. شیماء اسلام آورد، از پیامبر (ص) دفاع کرد، قومش را به اسلام دعوت کرد و اخلاق پیامبر (ص) را برای آن‌ها بیان کرد و قومش مسلمان شدند.
---
## ۳. الْعَجُوزُ الْمُحْسِنُ (پیرمرد نیکوکار)
* **گفتگوی انوشیروان و کشاورز:** روزی **کسری انوشیروان** (پادشاه ساسانی) پیرمرد کشاورزی را دید که نهال **گردو** می‌کاشت. انوشیروان در شگفتی شد و پرسید: «ای کشاورز، آیا امید داری که آن‌قدر زنده بمانی تا از میوهٔ آن بخوری؟! مگر نمی‌دانی که این درخت معمولاً **ده سال** بعد میوه می‌دهد؟!» .
* **پاسخ حکیمانه:** پیرمرد پاسخ داد: «**دیگران کاشتند و ما خوردیم، ما نیز می‌کاریم تا دیگران از میوه‌اش بخورند**».
* **پاداش:** انوشیروان از این سخن خوشش آمد و گفت: «آفرین ای شیخ!» و دستور داد **هزار دینار** به او بدهند.
* **جملهٔ پایانی:** کشاورز شادمانه گفت: «چه شتابان است میوه‌دهی این درخت!» انوشیروان مجدداً تحت تأثیر قرار گرفت و دستور داد **هزار دینار دیگر** به او بدهند.
* **درس اخلاقی (حدیث نبوی):** هیچ کس نهالی نمی‌کارد مگر اینکه خداوند به اندازهٔ میوه‌ای که آن نهال می‌دهد، برایش پاداش می‌نویسد.
واژگان درس
الْمُعْجَمِ
العودة : برگشتن - الرجوع
انْفَضَّ : پراکنده شد (مضارع: يَنْفَضُّ)
غَرَسَ - : کاشت
الإثمار : میوه دادن
أَبْقِ : نگهدار أَبْقَى (، يُبقي)
الْغَرْس : نهال ، کاشتن نهال
غَلِيظُ الْقَلْبِ : سنگدل
الفسيلة : نهال «جمع: الْفَسائِل»
الْفَظ : تندخو
لاعب : با ... بازی کرد
الْجَوْز : گردو
حَضَنَ : : در آغوش گرفت
خَيَّرَ : اختیار داد
أَثْمَرَ : میوه داد
اختار : برگزید - انْتَخَبَ (مضارع: يَخْتارُ)
دافع : دفاع کرد
أَعْتَقَ : آزاد کرد
لنت : نرم شدی (ماضي: لان - ، مضارع يلين)
ما أَسْرَعَ : چه شتابان است!
دَعَتْ : مؤنّث «دَعا» دعوت کرد
راح : : رفت = ذَهَبَ
الرداء : روپوش بلند و گشاد روی دیگر جامه ها
الرضاعة : شیر خوارگی
الإعزاز : گرامی داشتن «بإعزاز: با عزت»
أَكْرَمَ : گرامی داشت
الإقامة : ماندن
الْأَمْرَد : پسر نوجوانی که سبیلش درآمده ولی هنوز ریش در نیاورده است.
مر : گذر کرد (مضارع يَمُرُّ)
الشیخ : پیرمرد ، پیشوا «جمع: الشيوخ»
العجوز : پیرمرد ، پیرزن «جمع: العجائز»
أَمَلَ : : امید داشت
انْزَعَجَ : آزرده شد
الْيَافِع : جوان کم سال
الْمُعَزَّز : گرامی
پاسخ و معنی واژگان درس سوم دوازدهم انسانی
در اینجا فهرستی از واژگان کلیدی درس سوم را برای مرور و تثبیت در ذهن شما فراهم کرده‌ایم. با دقت به معانی و متضادها (در صورت وجود) توجه کنید:
| کلمهٔ عربی | معنی فارسی | جمع یا مشتقات | نکته/توضیح |
| :--- | :--- | :--- | :--- |
| **الْفَظّ** | تندخو | - | |
| **غَلِيظُ الْقَلْبِ** | سنگدل | - | |
| **انْفَضَّ** | پراکنده شد | مضارع: **يَنْفَضُّ** | |
| **لِنتَ** | نرم شدی | ماضی: **لان**، مضارع: **يلين** | |
| **انْزَعَجَ** | آزرده شد | - | |
| **راح** | رفت | مترادف: **ذَهَبَ** | |
| **قَبَّلَ** | بوسید | - | |
| **حَضَنَ** | در آغوش گرفت | - | |
| **تُلاعِبُهُ** | با او بازی می‌کند | ماضی: **لاعب** | |
| **أَبْقِ** | نگهدار | ماضی: **أبقی**، مضارع: **يُبقي** | فعل امر |
| **الْيَافِع** | جوان کم‌سال | - | |
| **الْأَمْرَد** | نوجوان برنا | - | پسر نوجوانی که سبیلش درآمده ولی هنوز ریش درنیاورده است. |
| **الرَّضَاعَة** | شیرخوارگی | - | |
| **أَكْرَمَ** | گرامی داشت | - | |
| **الرِّدَاء** | روپوش بلند | - | |
| **خَيَّرَ** | اختیار داد | - | |
| **اختار** | برگزید | مضارع: **يَخْتارُ** | مترادف: **انتخب** |
| **الْإِقَامَة** | ماندن | - | |
| **الْعَودَة** | برگشتن | مترادف: **الرجوع** | |
| **أَعْتَقَ** | آزاد کرد | - | |
| **الإعزاز** | گرامی داشتن | - | **بإعزاز:** با عزت |
| **دَافَعَ** | دفاع کرد | - | |
| **دَعَتْ** | دعوت کرد | - | صیغهٔ مؤنث ماضی فعل **دَعا** |
| **الْعَجُوز** | پیرمرد، پیرزن | جمع: **العجائز** | |
| **الشَّيْخ** | پیرمرد، پیشوا | جمع: **الشيوخ** | |
| **غَرَسَ** | کاشت | - | |
| **الْفَسِيلَة** | نهال | جمع: **الْفَسائِل** | |
| **الْجَوْز** | گردو | - | |
| **أَثْمَرَ** | میوه داد | مصدر: **الإثمار** | |
| **ما أَسْرَعَ** | چه شتابان است! | - | فعل تعجب |
| **الْمُعَزَّز** | گرامی، عزتمند | - | |
| **أَمَلَ** | امید داشت | - | |
